Security-beleid en frameworks voor datapijplijnen in de publieke sector

De Volkskrant heeft de afgelopen periode gepubliceerd over datalekken bij verschillende ministeries waaronder Financiën, Binnenlandse Zaken, Justitie en Veiligheid en bij TNO mede vanwege een lek bij het bedrijf ID-ware. Ook de NOS meldde op 10 april dat de Autoriteit Persoonsgegevens constateerde dat organisaties cyberaanvallen te weinig melden. We kunnen daarmee constateren dat dataveiligheid een belangrijk thema is en de komende tijd nog wel blijft.

In het overbrengen van data en gegevens spelen datapijplijnen een cruciale rol bij het ondersteunen van activiteiten bij de overheid. Dergelijke datapijplijnen zorgen ervoor dat organsiaties gegevens kunnen uitwisselen rondom de primaire processen: van burgerdiensten en wetshandhaving tot gezondheidszorg en nationale veiligheid.

Maar wat is een datapijplijn nu eigenlijk? Een datapijplijn is een systeem wat communicatie verzorgt tussen twee entiteiten (ofwel organisaties) waarbij de datapijplijn indien noodzakelijk de data en gegevens die erdoorheen gaan transformeert. Met andere woorden: in de datapijplijn worden gegevens verzameld, verwerkt en verplaatst tussen de verschillende data-omgevingen.

Voorbeelden van datapijplijnen om een beter beeld te schetsen zijn:

• Tussen burgers en overheidsinstellingen: Het uitwisselen van medische gegevens van patiënten tussen zorginstellingen;
• Tussen verschillende overheidsinstellingen: Gegevens tussen politie-eenheden en gemeenten;

• Binnen een overheidsinstelling: Gegevens binnen de Belastingdienst

Systemen lopen een verhoogd risico op cyberaanvallen bij data-uitwisseling vanwege de kritische aard van de verwerkte informatie, zoals persoonlijke en financiële gegevens. De complexiteit en onderlinge verbondenheid van deze systemen creëren een steeds groter aanvalsoppervlak voor cybercriminelen. Organisaties kunnen proactief maatregelen nemen, zoals het implementeren van cybersecurityprotocollen en het uitvoeren van beveiligingsaudits, om potentiële kwetsbaarheden te verminderen en de gevoelige informatie effectief te beschermen.

In het domein van overheidsdatapijplijnen zijn er talloze dreigingen die voortdurend op de loer liggen.

• Het eerste waar we dan bij stilstaan zijn datalekken. Een inbreuk op deze gegevens kan namelijk leiden tot ernstige problemen, zoals identiteitsdiefstal en financiële fraude.
• Een ander risico is het gevaar van cyberaanvallen. Overheidsinstanties zijn doelwitten voor geavanceerde bedreigingsactoren. Ze kunnen kwetsbaarheden in de datapijplijnen benutten om ongeautoriseerde toegang te verkrijgen tot overheidssystemen, waardoor aanzienlijke schade wordt aangericht.
• Storingen in datapijplijnen kunnen leiden tot het verlies van gegevens, waardoor de normale gang van zaken bij de overheid wordt verstoord en het vertrouwen van burgers wordt ondermijnd.
• Een risico kan ook ontstaan binnen de organisatie. Denk aan medewerkers of contractanten met toegang tot datapijplijnen die hun bevoegdheden kunnen misbruiken en beveiligingsinbreuken veroorzaken. Of simpelweg met goede bedoelingen in onwetendheid bepaalde cyberveiligheidsmaatregelen niet (tijdig) toepassen waardoor er ook een kwetsbaarheid kan ontstaan.
• Een ander aandachtspunt is onveilige codering. Als gegevens tijdens het transport door de pijplijnen niet zijn gecodeerd op een wijze die IT-dreigingen beperkt, bestaat het risico dat indringers en kwaadwillende actoren de data onderscheppen en daarmee kunnen misbruiken.
• Tot slot is er het risico van gebrek aan monitoring. Onvoldoende toezicht en registratie maken het moeilijk om kwetsbaarheden of aanvallen (snel) op te sporen en er adequaat op te reageren. Het is daarom noodzakelijk om strategieën te hebben om de datapijplijnen van de overheid toekomstbestendig te krijgen.

Binnen de overheid zijn diverse datapijplijnen te onderscheiden, om te bepalen welke datapijplijnen voldoende risico mitigerende maatregelen hebben genomen, moeten we kijken naar de inzet van de onderstaande maatregelen:

• Versleuteling: De inzet van gegevensversleuteling als schild tegen cyberaanvallen bij data-uitwisseling is een must. Daar hoort end-to-end encryptie implementatie bij, zodat onderschepte gegevens ook zoveel mogelijk beschermd blijven.
• Toegangscontrole: De overheid past strikte toegangscontroles toe, waardoor enkel geautoriseerd personeel toegang tot datapijplijnen heeft. Hierbij zijn regelmatige updates en controles om onbevoegde toegang te voorkomen van groot belang. Het is waardevol om na te gaan of dit ook wordt gedaan bij API’s, samenwerkingen in data omgevingen met andere partijen en bij de IT-omgevingen van samenwerkingspartijen zelf. Bij een grotere hyperscalers zal dit minder snel nodig zijn dan bij een kleine, gespecialiseerde softwareleverancier die toegang krijgt tot de data-infrastructuur van een overheidsorganisatie.
• Preventieve detectie: Het inzetten van firewalls en inbraakdetectiesystemen met focus op datapijplijnen, en niet slechts op software of netwerken is van belang.
• Training: Een andere aanpak waarmee die de overheid kan toepassen, is IT-beveiligingstraining. Maar dan gericht op programmeurs, data scientists, data management teams en compliance medewerkers.
• Response plannen: Het is van belang om incident response plannen te hebben. Plannen om snel en effectief te reageren op beveiligingsinbreuken of kwetsbaarheden die zich voordoen, vormen de nooduitgangen voor onvoorziene gebeurtenissen.

Er zijn diverse frameworks en richtlijnen op het gebied van security voor de beveiliging van uw data pijplijnen. De maatregelen zijn gebaseerd op deze frameworks. Hieronder hebben we de belangrijkste 10 opgenomen en we geven daarbij een beschrijving per framework en de bijbehorende best practices om uw datapijplijnen te beveiligen.

Kwetsbaarheden in datapijplijnen bij de overheid kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Van het lekken van gevoelige burgergegevens tot het bedreigen van de nationale veiligheid. Het beschermen van deze pijplijnen vereist een veelzijdige aanpak die technologie, beleid en werknemersbewustzijn combineert.

In een tijdperk van toenemende cyberdreigingen is de beveiliging van datapijplijnen van de overheid van het grootste belang en zijn proactieve maatregelen essentieel om gevoelige informatie te beschermen en het vertrouwen van het publiek te behouden.