De digitale euro: een zegen of een vloek? Deel 1 – Aanleiding, opkomst en voordelen

De wereld van financiën en betalingen ondergaat een revolutie met de opkomst van digitale valuta. Een van de meest besproken ontwikkelingen is de mogelijke invoering van een digitale euro door de Europese Centrale Bank (ECB). Deze virtuele versie van de traditionele euro belooft tal van voordelen, maar roept ook vragen en zorgen op.

Mede door de sterke afname in gebruik van contact geld werken centrale banken wereldwijd naarstig aan zogenaamde ‘central bank digital currencies’ ofwel CBDC’s. China liep daarin voorop, Zweden ook (contant geld is in noordwest Europa al grotendeels verdwenen), andere landen waren eerst sceptisch maar zijn nu om. De BIS (ook wel bekend als de centrale bank van alle centrale banken) rapporteerde onlangs dat inmiddels 93% van de centrale banken wereldwijd aan een CBDC werken, in de een of andere vorm. Wat houdt dat in en waarom doen ze dat?

De digitale euro is een elektronische vorm van publiek geld, de munten en biljetten in onze portemonnee. Dat is anders dan het digitale geld wat de meesten van ons op een of meerdere bankrekeningen hebben staan – dat is namelijk geen publiek geld maar privaat geld, beheerd door commerciële banken. Publiek geld (zoals bankbiljetten) is gedekt door de Staat, privaat geld niet (op het depositogarantiestelsel na). Als een bank failliet gaat (omvalt) dan zijn de rekeninghouders met saldi boven de 100.000 euro dus waarschijnlijk de dupe.

Voor de komst van de digitale euro wordt in Nederland door onze centrale bank (DNB) netjes de marsroute gevolgd die is uitgestippeld door de Europese Centrale Bank (ECB). Op advies van die ECB heeft de Europese Commissie op 28 juni 2023 een wetsvoorstel gepubliceerd voor de invoering van een digitale euro.

De verwachtingen rondom de digitale euro zijn her en der hooggespannen. Volgens Christine Lagarde, de president van de Europese Centrale Bank (ECB), kan de digitale euro zelfs ‘de maatschappij als geheel veranderen’. Anderen zijn echter juist zeer sceptisch. De minister van Financiën stuurde in juli 2022 een brief naar het parlement met daarin haar visie[1] op de ontwerpkeuzes. Toen de Tweede Kamer in november 2022 vervolgens debatteerde over de nieuwe munt, werd er buiten gedemonstreerd met o.a. leuzen als ‘maak van Nederland geen China’. Dat is een verwijzing naar de surveillancestaat die China geworden is, met een sociaal kredietsysteem en weinig tot geen privacy waarborgen voor de burgers daar. De reden voor deze zorgen wordt in deel 2 van dit artikel uit de doeken gedaan. Maar als we de voorstanders, waaronder ook De Nederlandsche Bank geloven, zijn er vooral voordelen en zijn de angsten ongegrond.

Digitaal centraal bankgeld kan diverse voordelen met zich meebrengen (mits het correct ontworpen is). De voorstanders noemen onder andere:

1. Financiële Inclusie: De digitale euro kan helpen bij het aanpakken van het probleem van financiële uitsluiting. Mensen zonder toegang tot de (steeds schaarsere) bankfilialen en andere kwetsbare groepen zouden ook kunnen deelnemen aan het digitale betalingssysteem, wat de economische gelijkheid kan bevorderen. Ook ‘offline’ betalingen zouden mogelijk moeten worden (of blijven, vergeleken met contant geld).

2. Toegang tot publiek geld blijven borgen, nu het gebruik van (fysiek) contant geld steeds verder afneemt;

3. Controle op Grijze Economie: Het gebruik van een digitale euro zou het makkelijker maken om illegale transacties en belastingontduiking te traceren. De digitale infrastructuur kan dienen als een mechanisme voor strengere controle op economische activiteiten.

4. Monetair Beleid en Stimulering: De introductie van de digitale euro zou de ECB in staat stellen om effectiever monetair beleid te voeren. In tijden van economische neergang, kan de centrale bank directe stimuleringsmaatregelen implementeren door digitale euro’s in de economie te brengen. (Dit wordt ook wel eens helikoptergeld genoemd).

5. Versterken van de Europese autonomie en verminderen van externe afhankelijkheid in het Europese betalingsverkeer.

Hoe groot is de kans dat de beloofde voordelen van een digitale euro zullen worden ingelost? En dat de zorgen van de tegenstanders, met name over de privacy kant, ongegrond blijken te zijn? Onze centrale bank omschrijft de beoogde valuta wervend: “Zie de digitale euro als een digitale variant van het bankbiljet, met zoveel mogelijk kenmerken van contant geld. Overal en altijd inwisselbaar, voor iedereen toegankelijk en makkelijk te gebruiken. Voor normale betalingen: van mij naar jou, voor betalingen in de winkel, maar ook online in de hele eurozone.”
Maar tegelijkertijd, het privacy aspect benoemende: “We onderzoeken of digitale betalingen onder een bepaald bedrag privé kunnen blijven. Dat vraagt om aanpassingen van de antiwitwaswetgeving.”

Een ander belangrijk argument is dat met de opkomst van ‘Big Tech’ in de markt van het betalingsverkeer we in toenemende mate afhankelijk worden van niet-Europese spelers voor de vitale functie die het Europese betalingsverkeer heeft. Zowel de ECB als de DNB voeren dat aan. Dit is zeker een punt van zorg, maar vooralsnog is het onduidelijk hoe voorkomen zou worden dat een nieuwe valuta niet ook gewoon geïncorporeerd wordt in die bestaande betaaloplossingen van externe spelers.
In dit licht bezien is het op zijn minst bevreemdend dat één van de vijf partijen die de ECB heeft geselecteerd om een prototype van de digitale euro te mogen bouwen, het Amerikaanse Amazon is.

En zo zijn er meer zaken bevreemdend in het dossier rondom de digitale euro. Welke dat zijn, en waarom de tegenstanders zo sceptisch zijn, wordt uitgelegd in deel 2 van dit artikel: Nadelen, gevaren, mogelijke vervolgstappen en conclusie.

Vind je dit interessant of wil je reageren op de discussie over CBDC’s in het algemeen of de digitale euro in het bijzonder? Neem dan contact op met Paul Helmich via Highberg of via LinkedIn.